“Le avventure di Pinocchio” in dialetto ponziano (9)

di Ernesto Prudente

Capitolo 23°

Pinocchio piange la morte della Bambina dai capelli turchini, poi trova un colombo che lo porta sulla riva del mare e lì si getta nell’acqua per andare in aiuto del padre.

Pinocchio, comme fu lebberàte se mettètte a fùijere p’a campagne senze fermarse mànche nu minute fine a quanne nun truvàje chélle vije ca purtave a case da Fate.

Se fermàje pe fà na uardate attuorne. Vedètte u vòsche addo avéve scuntate a vorpe é a jatte. Vedètte pure a cercule ròsse addo u pennèttere ma nun vedètte a case d’a Fate. Allore, penzanne ca i còse nun èrene bbòne, se métte a correre a tutte fòrze é, int’a niénte, se truvàje addo na vòte nce stave chélle case janche ca mò nun nce stève cchiù. U poste sùje nce stéve na prète lìsce addo stévene scritte stì parole:

Qui giace

La Bimba dai capelli turchini

Morta di dolore

Per essere stata abbandonata

Dal suo fratellino Pinocchio

Comme rummanètte Pinocchio quanne, dòppe tiémpe, riuscétte a capi, cchiù c’a lèggere, chélle paròle. Se menàje pe tèrre, cummegliàje i vase chélle prète, se mettètte a chiàgnere é chiagnètte pe tutte a nòtte fine a matine appriésse. I lamiènte, accussì triste, rembumbàvene da na muntagne a n’ate: “Fatìne mìje, pecché si mòrte? Pecché nun so muorte je ca so malamènte?

Pàteme, addo stà? Addo u pòzze truvà?

Aiùteme! Che pòzze fà, sule-sule, mò ca nun tènghe cchiù a té e nun tènghe mànche cchiù a pàteme? Chi me dà a mangià? Addò vache a durmì a nòtte? A giacchètte nòve chi m’à cose. Fosse mègle, ciénte vòte mègle, ca murésse pur’je; Vògle pròprje murì”.

E accummenzàje a chiàgnere é a se desperà.

Se vuléve straccià i capille ma nun u putètte fà pecché nun ne tenéve.

Attremènte se desperave comm’a cché, nce pas­sàje pe cape na palomme che, vedènnele accussì cunciàte, se fermàje, cu i scélle apèrte, e nce dum­mannàje:

“Uàgliò, dìceme nu pòche, che fàje llòche abbà­sce”?

“Nun u vide, stò chiagnènne”, decètte Pinoc­chio mèntre s’appulezzàve ll’uocchje c’a màneche d’a giacchètte.

“Dìceme na còse: “Canùsce pe case nu uàglione ca se chiàmme Pinocchio”?

“Pinocchio!, è ditte Pinocchio? Pinocchio son­gh’je”!

A palomme a sta rispòste s’acalàje é se pusàje pe tèrre vicine a ìsse. Ere nu palummàcce. Nce dummannàje: “Tu canusce a une ca se chiamme Geppetto”.

“Si u canosche? Chille è pàteme. T’à, forse, parlate i mé. Me puorte addujsse. Ma è vive? Respùnneme, p’ammore i Ddje. E sèmpe vive”?

“Agge lasciàte tré ghiuorne fa ncòppe a na marine vicine u mare”.

“Che facéve”?

“Se stéve facènne na lanzetèlle p’attraversà l’ocèane. Chille pòver’òmme so quatte-cinqe mise che va sbariànne tuorne-tuorne pe te truvà é viste ca nun t’a truvate mò sè mise ncape i ì a vedé int’i

paise du munne nuove”

“A marine, a ccà, quann’ è luntane”?

“Cchiù i mille chilòmetre”.

“Mille chilòmetre? Oh, palomme mìje, se je tenésse i scélle comm’a té”.

«Si tu vuò ì, nte ce pòrt’je» .

«Comme»?

«A cavalle, ncuolle a mé. Pise assàje?»

«Je nun pése niénte. So liégge comm’a na fògle»

E llà pe llà, sènze dìcere cchiù niente, Pinocchio zumpàje ncuolle a palomme mettènne na cosce a ccà e n’ate a llà comme fanne chille ca stànne a cavalle.

“Jamme, galòppe cavallùcce, ca vògle arrevà amprèsse”.

A palomme s’aizzàje a tèrre e vulàje verso u ciéle, tant’aute ca tuccave i nùvele. Pinocchio facètte na uardate ntèrre é se pigliàje na paure i mòrte, nce venètte a vermenàre, tante che s’attac­càje cu i racce attuorne u cuolle d’a palomme.

Vulàjene nfine a sére quanne a palomme decèt­te: “Me sto murènne i séte”.

“Je, nvéce, tènghe na famme i lupe”, respunnèt­te Pinocchio.

“Fermàmmece pe nu pòche int’a sta picciunare é dòppe, sùbbete, sènze pèrdere tiémpe, repegliàm­me u viagge, accussì dimàne matine, appéne fa juorne, nce truvàmme ncòppe a marìne”.

“Vvà bbuò”, respunnètte Pinocchio.

Llà dinte nun nce stéve n’àneme vìve. Truvàje­ne sule na scafarèje chiéne d’acque é nu canìste chìne i lùmmecculune ca Pinocchio avéve sèmpe schìfate.

Nun s’àvéve màje mangiàte pecché, comme dicéve isse, u facévene vummecà. Chèlle sére, però, se menàje ca cape int’u canìste é s’u sciuttàje sane-sane.

“Nun afosse màje penzàte ca i lummecculune fossere accussì sapurite, comm’i lummìcchele”.

“T’è cunvìncere, uàglione mìje, nce decètte a Palomme, ca quanne une tène famme, tutte è bbuo­ne”.

Appène fennute chille spùntine, repegliàjene u cammìne é, a matine dòppe, arrevàjene ncòppe a marìne.

A palomme se pusàje é, comme Pinocchio met­tètte i piede ntèrre, pe nun sèntere i ringraziamién­te, s’aizzàje n’ate vòte é sparètte mmiéze i nùvele.

A marìne ère chiéne i ggènte che, uardànne a mare, strellàve comm’a cché.

“Ch’è succiésse”? addummannàje Pinocchio a na vècchje.

“E’ succiésse ca nu pòvere pàtre à pèrze u fìgle é mò u va truvànne cu na varchetèlle, pétte-pétte, ca stà pe gghì a funne”.

“Addo stà sta varchetèlle”?

“Llà bbàsce, drìtte u dite mìje”, respunnètte a vècchje mustànne na varcèlle cu n’omme a bbuor­de”.

Stévene tante luntane ca se vedévene appéne­appéne.

Pinocchio appezzàje ll’uocchje a chélle pàrte é dòppe che uàrdaje bbuone-bbuone alluccàje, pur’isse comm’a nu pazze: “Chille è pàteme, chil­l’òmme è papà mìje”.

Pinocchio sagliètte ncòppe a nu scuogle é se mettette a chiammà u patre cu na voce stése, facén­ne signàle cu nu fazzulètte e c’u cappiélle.

Parètte che Geppetto, p’ì signale ca facéve, afosse canesciùte u fìgle. Pur’isse facètte signale ca còppele.

Tutte na bbòtte, nu cavallone, tante ruosse, facètte sparì a varchetèlle. “Pòver’òmme”, decétte­re i piscature é s’avutàjene pe se ne turnà a case quanne nu strille i fermàje. S’avutàrene é vedèttere ca nu uaglione s’ère menate a mare é annatàve, a ghì fòre, comme nu pésce.

A nu cèrte mumènte u perdèttere d’uocchje é nun u vedèttere cchiù.

“Pòvere uaglione”, decèttere, avutànne i spalle pe se ne turnà a case.

Capitolo 24°

Pinocchio arriva all’isola delle api industriose e ritrova la Fata

pinocchio, c’a sperànze d’aiutà u patre, annatàje tutte a nòtte. Na nuttate addo suc­cedèttere i ccòse cchiù brutte: tròne, che facèvene paure; lampe, che schiaràvene u ciéle tante ca paréve juorne; gruppate d’acque che t’affugàvene.

Bruche é nun bruche juorne vedètte, poche lun­tane, na lénze i tèrre. Ere n’ìsule mmiéze u mare. Cercàje i piglià tèrre ma i cavallune, quanne stéve p’a tuccà, u teràvene fòre. Nun nc’a facéve cchiù. S’ère quase stancate quanne arrevàje nu cavallone, i fòre mmesùre, cu sbattètte ncòppe a réne.

“Pure stàvòte m’è gghiùte bbòne”.

Se facètte juorne chiàre. Ascètte u sole, nu sole lucènte comm’a ll’òre, ca sènze u sole nun sarrìje lucente, u mare se calmàje addeventànne comm’a ll’uogle.

Pinocchio se spugliàje e stennètte i panne u sole p’i sciuttà. Uàrdaje tuorne-tuorne pe cercà a var­chetèlle co pàtre a bbuorde. Vedètte sule ciéle é mare é luntàne-luntàne, ma tante luntàne, na velél­le ca paréve nu muschìgle.

“Chi sà comme se chiamme st’ìsole é chi sà se nce stà ggènte? Ma a chi u pòzze dummannà, ccà nun nce stà nisciune”!

U penziére i se truvà sule ncòppe a stu scògle u facètte àbbelì. É stéve quase pe se méttere a chià­gnere quànne vedètte nu pésce c’annatàve ca cape a fòre all’àcque.

Nun sapènne comme avéve chiammà, Pinoc­chio se n’ascètte: “Ué, signore pésce, ve pòzze dìcere na paròle”?

“Pure doje”, respunnètte u pésce ch’ère na fère, éducate é a mòde, comme se védene in tutte i mare d’u munne.

“Mu facìsse u piacére i me dìcere sé ncòppe a st’isule nce stanne paìse addo se pò mangià senze ca te màngene”

“Comme, nce stànne. Une stà pòche luntàne a ccà».

“E a vìje pe nc’ì “?

“E’ piglià chille viòttele llà, chille ca méne u late stuorte, é àje cammenà sèmpe dritte. Nu può sbaglià”.

“Dìmme pure n’ate còse: tu che vàje camme­nanne pe mare, nòtte e ghiuorne, è ncuntrate, pe case, na varchetèlle cu pàteme a buorde”?

“E chi è pàtete”?

“E’ u patre cchiù brave é cchiù bbuone che nce stà ncòppe u munne é je songhe u figle cchiù disgrazziàte ch’ èsìste”.

“C’u maletiémpe i stanòtte, na lanzetèlle, comme dice tu, sicuramènte sàrra jùte nfunne”.

“E pàteme”?

“A chést’ore sicuramènte sarrà stàte nghiuttute a chélle spècje i capennùgle c’a divèrse juorne gire pe ccà attuorne mangiànnese ògne còse”.

“Comm’è ruòsse stu capennùgle”? dimmannàje Pinocchio, ca se stéve futténne i paure.

“E’ ruòsse, ruòsse. Pe te fà n’idèje te diche ’è ruòsse comm’a nu palazze é tène va vocche accus­sì fute addo nce trase nu papore sàne-sàne é, ncòp­pe a schiéne se pò gghiucà u pallone”.

“Mamme mìje”, putette dìcere Pinocchio, chine i paure.

Se vestètte é primme i se ncammenà decette nfacce a fère:

“Stàtte bbòne, care fère, scùsame si t’agge date fastìdje”.

S’avutàje é pigliàje a viarèlle a passe svélte, comme si currèsse. A ògne remmore ca sentéve s’avutàve ca paure ncuorpe i se vedé arète u capen­nùgle cu jéve appriésse.

Dòppe na mèzore arrevàje a nu paése peccerìlle­peccerìlle. chiammate u paése d’i muschegliùne.

I vìje èrene chiène i ggènte ca curréve a ccà é a llà pe sbrigà i fatte llore. Nu paése addo nun nce stéve nu sfàtecate.

“Agge capite, penzàje sùbbete Pinocchio, stu paése nun è fatte pe mé. Je nun so nnàte pe faticà”.

Passàje tiémpe é Pinocchio accummenciàve a tené famme. Na famme c’aumentàve a nu mumèn­te a n’ate pecché èrene passate pure vintiquatt’ore ca nun mettève niénte sott’i diénte.

Ch’ère fà?

Dùje mòde tenéve pe mangià: ò jéve a faticà, ò s’ère méttere a cercà a carità.

A cercà a lemmòsine se mettéve scuorne pec­ché u patre nc’amparàte ca a carità à putévene cercà sule i viécchje é i malàte, tutte ll’ate èrene ì a faticà.

A chille mumènte passave p’a vìje n’omme, tutte sudate, pecché sule-sule strascenave cu sfuor­ze na carriòle chiéne i craùne.

Pinocchio, s’avvecenàje a chist’òmme é zitte­zitte nce decètte: “me facìsseve a carità i nu sorde pecche me stò murènne i famme”?

“Nò nu sòrde surtante te donghe, respunnètte u cravunàre. Te ne donghe quatte si tu m’àjute a purtà a case sta carriòle i craùne».

“Je nun agge fatte màje u ciùcce, nvite mìje”; respunnètte Pinocchio.

“Mègle pe té, uàglione mije. Ma si ovèramènte stàje murénne i famme allore tè mangià doje bèlle fèlle i supèrbje é stàtte accòrte ca te po’ venì male i stòmmeche”.

Dòppe u cravunàre passàje p’a vìje nu fraucàto­re che purtàve ncuolle nu cuofene i cauce.

“Calantòmme, facisse a carità i nu sòrde a nu pòvere uàglione ca se stà murènne i famme”?

“Sì, é comme nò! Viéne a ccà é aiùteme a purtà stu cuofene fine a ncòppe a fatìche é je, nvéce i nu sòrde, te ne donghe cinqe”:.

“U cuofene pése é je nun me vògle affaticà”, respunnètte Pinocchio.

Int’u tiémpe i na mèzore passàjene a llà cchiù i vinte perzune é a tutte quante Pinocchio cercàje a carità é tutte quante nce respunnèttere a stésse còse: “Ma nun te mitte scuorne, nvéce i fà u bancu­nare vìje-vìje, và a truvà fatìche pe t’accattà nu piézze i pane”.

Finarmènte se truvàje a passà na fémmene ca purtave ddoje mùmmele chiéne d’acque é Pinoc­chio che stéve murènne pure i séte: “Bèlle fé, m’u disse nu surze d’acque”?

“Bive pure, uàglione mìje”!

Dòppe che vevètte comm’a na spogne, Pinoc­chio decètte:

“A séte m’agge luvàte, ah, si me putésse luvà pure a famme”.

Chélle bbòne fémmene, sentènne sti paròle, decètte sùbbete: “Si me puorte nfine a case une i chéste mùmmele te donghe nu bèlle piézze i pane”:

Pinocchio nun respunnètte né sì, né nò e allore a fémmene:

“Nziéme u ppàne te donghe pure nu piatte i capeciore a nzalàte cu uogle é acite”:

Pinocchio dètte n’ate uardate i mùmmele é manche stàvòte

dètte na rispòste, é chélle: “Dòppe u capeciore te donghe pure nu cunfiétte mbuttite i mènnule”.

A chést’ùrteme òffèrte Pinocchio, nun sapènne cchiù resìstere: “C’agge fà, te pòrte a mùmmele nfine a case toje”.

A mùmmele pesave e Pinocchio ca nun tenéve a fòrze i purtàrle mmane, s’a mettètte ncàpe.

Arrevàte a case, a patrone u facètte assettà nfàc­ce a na tàvule tutt’apparecchiàte é nce mettètte annanze u piatte i capeciure. Pinocchio nun man­giàje, su lapedàje c’u ppàne e c’u cunfiétte.

A famme se carmàje é Pinocchio aizzàje a cape pe ringrazzià chélle signore. Ma quanne a urdàje nfacce nun putètte mantené nu strìlle.

“Ch’è succiésse”? dummannàje chélle bbòne fémmene.

“Mamme mìje, vùje rassumigliàte, vùje sìte tàle é quale, vùje tenite a stésse voce, i stésse uocchje, i stésse capille. Sì,. pure i capille vuoste so turchine comm’a chillillà. Fatine mije decìteme ca site vuje: Nun me facite chiàgnere. Agge chiagnute tante. Agge patùte assàje. Nun me facìte spantecà”.

Mèntre decéve stì cose se mettètte a chiàgnere é se menàje cu i ginocchje pe térre p’abbraccià i piéde i chélle signore.

Capitolo 25°

Pinocchio promette alla Fata di essere buono e di studiare, perché è stufo di fare il burrattino e vuol diventare un bravo ragazzo.

Là pe llà, chélle bbòne fémmene abbiàje a dìce­re ca nun ère ésse a Fàte cu i capìlle turchìne ma po’, vedénnese scupèrte, nun putètte fà a

méne i se fàcètte canoscere. “Birbone i nu mamuocce, comm’è fàtte a scuprì

ch’ère je”? “U tròppe bbène ca te vògle, m’à ditte». “T’arricuorde, m’è lasciàte peccerélle é mò me

truove ròsse, tante ròsse ca te putésse fà pure a mamme”. “Je pùre nce ténghe, accussì nvéce i sòre te

chiàmme mamme.Quante nce tènghe a tené na mamme comm’a tutte ll’ate uàgliune. Ma com­m’ajte fàtte a créscere accussì amprèsse”.

“E’ nu sègrète”!

“Mparamìlle, je pure vulésse crèscere nu pòche, pecché so remàste pitte comm’a na scòrze i càse”

“Ma tu nun può crèscere” respunnètte a Fate:

“Pecché”?

“Pecché i mamuocce nun créscene màje. So nnàte mamuocce é mòrene mamuocce”.

“Ah, nò! Je songhe stufe i fà sèmpe u mamuoc­ce”, decètte Pinocchio menànnese nu schiàffe nfàc­ce, “je vògle addeventà n’òmme”.

“Si tu miérete, addeviéntarràje òmme pure tu”.

“Ovère? É càgge fà pe m’u mmeretà?

“T’è bbituà a te cumpurtà sèmpe comm’a nu uàglione accrianzàte”.

“é pecché nun nce songhe”?

“Nò, i bbràve uagliune ubbedìscene, stànne a sentì, vanne a scòle, studéjene, é tu”?

“E’ vère! Je songhe nu bancunàre, nun vaghe a scòle, nun studéje, dìche sule bucìje”.

“I uàgliune pèrbène ubbedìscene é vanne sèmpe a scòle”.

“Da ògge vògle cagnà vite. Stonghe sèmpe a sentì a ggènte ròsse e vàche a scòle tutt’i juorne sènze me fa venì dulure i panze é i prièmmete».

“M’u prumitte”?

“T’u prumétte. Vògle addeventà nu uàglione a mòde. Vògle èssere a cunzulazione i pàteme. Chi sa addo starà”?

“Nun u sacce”!

“Chi sa se àgge a furtune d’u vedé ancòre é d’abbraccià”?

“Créde ca ssì. Anze, so pròprje sicure c’u vide».

Senténne stì paròle, Pinocchio, afferràje i mmane d’a Fate é s’e mettètte a vasà a tutte fòrze p’a cuntentézze. Pò, aizzàje a cape é uardànnele dint’a ll’uocchje, nce decètte:

“Dìceme, mammarèlle mije, ca tu nun si mòrte”?

“Me pare ca nò” respunnètte a Fate.

“Si sapisse che dulore agge pruvate quanne, ncòppe a chille marme, leggètte: Ccà sta atterrà­te…”.

“U sàcce, je sàcce tutte còse, é pe chéste che t’agge perdunate. Tu sì bbuone i còre é tutte i uàgliune buone i còre, pure se songhe nu pòche sbalestràte, dànne sèmpe a sperànze ca tòrnene a cammenà ncòppe a vìje jùste.

Chiste è u mutive ca te songhe venute a truvà: Je songhe a mamme toje”.

“Che bèlle còse”, decètte Pinocchio, zumpanne p’a giòje.

“Tu me staràje a sentì, farràje tutte chèlle ca te diche é varràje a scole pe te mparà. Già a dimane accumminciarràje a gghì a scòle é a te scéglere nu mestiére”.

Pinocchio, a sentì stì paròle, addeventàje sèrje é, zitte-zitte, decètte: “Mo me pare tròppe tarde pe gghì a scòle”?

“Nò!, nun è maje tarde pe se mparà”

“Ma je nun vògle fa nisciune mestiere é nisciu­ne arte”.

“Pecché”?

“Pecché a fatiche me rompe a schiéne”.

“Uàglione mìje, decètte a Fate, chille ca pàrlene accussì fanne na brutte fine, o ncàrcere o int’a nu spitale. Qualùnqe òmme ncòppe a sta tèrre, pure si nasce rìcche, adda fà còccòse. Guàje si sa jètte”.

Sti paròle facèttere céntre é Pinocchio aizzànne a cape decètte nfacce a Fate: “Je vàche a scòle é stùdéje é po’ vàche pure a faticà. Je farràgge tutte chélle che té fa piacére. Me so stufate i fa u mam­muocce, vògle addeventà nu uaglione vère. M’è prummìse é nun tu scurdà”:

“Si, è òvère che t’agge fatte na prumésse, ma tutte dipènne a té”.

(continua)